4 Podaci o uzrocima zavisnosti
4.1 Koji je glavni uzrok zavisnosti?
Tip vrednosti:
11. Heroin
12. Metadon
13. Buprenorfin
14. Fentanil
15. Tramadol
16. Opioidi, bez detaljnih informacija
17. Drugi opioidi (navedite)
21. Prah kokaina
22. Krek
23. Drugi kokain (navedite)
31. Amfetamin
32. Metamfetamin
33. Ekstazi (MDMA i derivati)
34. Sintetički katinoni
35. Stimulansi, bez detaljnih informacija
36. Drugi stimulansi (navedite)
41. Barbiturati
42. Benzodiazepini
43. GHB/GBL
44. Pregabalin
45. Hipnotik i sedativ, bez detaljnih informacija
46. Drugi hipnotici i sedativi (navedite)
51. LSD
52. Ketamin
53. Halucinogeni, bez detaljnih informacija
54. Drugi halucinogeni (navedite)
60. Isparljivi inhalanti
70. Marihuana
71. Hašiš
72. Kanabis, bez detaljnih informacija
73. Drugi kanabis (navedite)
80. Alkohol
88. Druga supstanca (navedite)
91. Kockanje
Logička kontrola: Obavezno je uneti vrednost.
Napomena: Glavni uzrok zavisnosti predstavlja supstancu (ili „poremećaj kockanja”) koja je uzrokovala najviše problema klijentu u poslednjih 30 dana. Ostale uzroke koji su izazvali probleme svrstati među sporedne uzroke od 1 do 3, po opadajućem redosledu – od uzroka koji je izazvao najviše problema do uzroka koji je izazvao najmanje problema.
Nekad je vrlo teško izdvojiti uzrok zavisnosti. Ukoliko je više uzroka izazvalo podjednak broj problema, redosled uzroka izabrati prema njihovom uticaju na traženje lečenja. Smatra se da je primarni uzrok jedan od uzroka sa spiska koji je izazvao najviše problema u proteklih 30 dana, i to je ujedno i razlog zašto je klijent započeo lečenje.
Kod dugotrajnog uzimanja supstanci uzeti u razmatranje i supstance koje klijent nije koristio u poslednjih 30 dana, a koje su u prošlosti izazivale probleme, uticale na traženje tretmana i čije posledice i dalje predstavljaju povod za lečenje.
U supstance ne mogu spadati duvan niti lekovi koji se koriste u medicinske svrhe po lekarskom receptu. Supstanca može uključiti bilo koji lek zloupotrebljen od strane lica, a koji se ne koristi u skladu sa uputstvom za korišćenje.
Oznaka bez detaljnih informacija, odnosi se na supstance iz odgovarajuće grupe za koje su nepoznate detaljnije osobine.
Ukoliko klijent koristi više supstanci iz iste grupe, navesti supstancu koju najčešće koristi, dok ostale supstance može navesti ili pojedinačno ili kao grupu (npr. Halucinogeni, bez detaljnih informacija).
Informacije o uzrocima zavisnosti se zasnivaju na klijentovom iskazu, ali konačnu odluku donosi anketar na osnovu iskustva, sopstvenog znanja i uzimajući u obzir sve dostupne informacije.
4.3 Koji je uobičajen način korišćenja – glavni uzrok zavisnosti?
Tip vrednosti:
1. Injektiranjem. Injekcija se odnosi na intramuskularno, intravensko, intraarterijsko i potkožno ubrizgavanje supstance.
2. Pušenjem/udisanjem. Klijent unosi supstancu pušenjem cigarete, lule ili udisanjem isparenja supstance.
3. Jede/pije. Klijent unosi supstancu tako što je jede, pije, stavlja ispod jezika ili na sluzokožu usne duplje i jezika.
4. Ušmrkava. Klijent unosi supstancu preko nosne sluznice.
5. Drugo. Klijent koristi supstancu na drugi način, npr. nanošenjem na kožu ili druge sluznice, ali ne i na sluzokožu usne duplje.
0. Nepoznat podatak.
Logička kontrola: Obavezno je uneti vrednost.
Napomena: Ako je klijent koristio uzrok zavisnosti na više različitih načina, upisuje se najčešći način korišćenja. Ako klijent trenutno ne koristi datu supstancu, ali i dalje ima posledice izazvane prethodnim korišćenjem, unosi se najčešći način korišćenja. Za „kockanje” izabrati 5. drugo.
4.4 Učestalost korišćenja u poslednjih 30 dana – glavni uzrok zavisnosti
Tip vrednosti:
1. Svakodnevno. Svakog dana.
2. 4–6 dana sedmično.
3. 2–3 dana sedmično.
4. Jednom sedmično ili ređe.
5. Ne koristi u poslednjih 30 dana. Ako klijent trenutno ne koristi glavni uzrok zavisnosti, ali i dalje ima posledice usled prethodnog koriščenja. Ako neku od supstanci sa spiska koristi u sklopu lečenja u kojem nema neželjenih efekata niti zloupotrebe.
0. Nepoznat podatak.
Logička kontrola:* Obavezno je uneti vrednost.
Napomena: Odnosi se na učestalost uzimanja u poslednjih 30 dana. Koliko dana je klijent koristio glavni uzrok zavisnosti u poslednjih 30 dana. Ako je korišćenje uzroka povremeno (nekoliko dana koristi, nekoliko ne), izračunati prosek za proteklih 30 dana, s ciljem da se dobije broj koji najbolje predstavlja učestalost korišćenja.
4.5 Uzrast na početku korišćenja – glavni uzrok zavisnosti?
Tip vrednosti: Ceo broj.
Logička kontrola: Obavezno je uneti vrednost. Ako nije poznat tačan uzrast, uneti uzrast približan onom u kojem je prvi put korišćen (isproban) glavni uzrok zavisnosti. Broj veći od 0 i manji ili jednak uzrastu u trenutku intervjuisanja. Nepoznat podatak: 99.
Napomena: Uzrast u godinama kada je klijent prvi put koristio glavni uzrok zavisnosti.
4.6 Koji je sporedni uzrok zavisnosti 1?
Tip vrednosti: Pogledati pod: Koji je glavni uzrok zavisnosti?
Logička kontrola: /
Napomena: Pogledati pod: Koji je glavni uzrok zavisnosti?
4.8 Koji je sporedni uzrok zavisnosti 2?
Tip vrednosti: Pogledati pod: Koji je glavni uzrok zavisnosti?
Logička kontrola: /
Napomena: Pogledati pod: Koji je glavni uzrok zavisnosti?
4.10 Koji je sporedni uzrok zavisnosti 3?
Tip vrednosti: Pogledati pod: Koji je glavni uzrok zavisnosti?
Logička kontrola: /
Napomena: Pogledati pod: Koji je glavni uzrok zavisnosti?
4.12 Da li je lice koristilo više vrsta supstanci istovremeno u poslednjih 30 dana?
Tip vrednosti:
1. Da.
2. Ne.
0. Nepoznato.
Logička kontrola: Obavezno je uneti vrednost.
Napomena: Istovremena upotreba obuhvata korišćenje dve ili više supstanci sa spiska istovremeno ili neposredno jedne za drugom(12). Ne uzimaju se u obzir lekovi koji se koriste na propisani način. Ne uzimaju se u obzir lekovi koji se koriste u supstitucionoj ili detoksikacionoj terapiji na propisani način. Ne uzima se u obzir duvan. Uključuje i korišćenje alkohola.
4.13 Koliko meseci (4 nedelje zaredom) nije koristio ni jednu od ponuđenih supstanci sa spiska u poslednjih 12 meseci?
Tip vrednosti: Ceo broj.
Logička kontrola: Obavezno je uneti vrednost. Broj ne može biti veći od 12.
Napomena: Jedan mesec obuhvata 4 nedelje zaredom. Klijent nije koristio supstance ako je potpuno apstinirao od svih supstanci sa ponuđenog spiska. Apstinencija od alkohola se odnosi samo na potpunu apstinenciju. Apstinencija od lekova za spavanje i sedativa je odsustvo intoksikacije ili zloupotrebe. Apstinencija uključuje korišćenje lekova sa spiska na propisani način, bez zloupotrebe.
Način označavanja
Za označavanje supstanci koristite generičke nazive kad god je to moguće i to pune nazive bez skraćivanja. Za supstance gde to nije moguće, koristite nazive iz Pravilnika o utvrđivanju Spiska psihoaktivnih kontrolisanih supstanci. Sledeće dve tabele Vam mogu pomoći oko pravilnog prepoznavanja i navođenja supstanci.
Tabela 3. Nazivi supstanci upisani zajedno sa njihovim žargonskim nazivima (13-16)
| Supstanca | Sleng, žargonski naziv |
|---|---|
| amfetamin | amfi; spid |
| buprenorfin | bup; B |
| fenciklidin | anđeoski prah; PCP |
| GHB | tečni ekstazi; droga za silovanje; G |
| hašiš | haki; staf; šit; tiš |
| heroin | konjina; dop; hors; žuto; žutica; pajdo; paja |
| kanabis - ostalo | skank |
| ketamin | K; special K |
| kokain | belo; koka; koks; kraljevska droga; lobe; sneško; koki |
| krek | rok |
| LSD | esid; kiselina; acid |
| marihuana | trava; vutra; gras; trica |
| MDMA | ekstazi; adam; ekser |
| metamfetamin | kristal; met; krank; led; ajs |
| morfin | morfi |
| opijum | crno; okica |
Tabela 4. Nazivi supstanci upisani zajedno sa njihovim komercijalnim nazivima (13-16)
| Supstanca | Zaštićen naziv |
|---|---|
| amfetamin | Rapifen® |
| buprenorfin | Buprenorfin Alkaloid® |
| fenobarbital | Phenobarbiton; Phenobarbiton-Natrijum HF |
| fentanil | Durogesic®; Fentanyl; Fentanyl Panpharma; Victanyl® |
| hidromorfon | Jurnista® |
| metadon | Metadon Alkaloid®; Metadon Molteni; Metadon |
| metilfenidat | Concerta® |
| morfin | Morfin Hidrohlorid Alkaloid® |
| morfin-sulfat | Oramorph® |
| oksikodon | Codexy®; Codexy® PR; Targinact (u kombinaciji sa naloksonom) |
| petidin | Dolantin® |
| remifentanil | Remifentanil B. Braun; Ultiva® |
| sufentanil | Sufenta® Forte |
| tapentadol | Palexia®; Palexia® SR |
| tramadol | Tramafort®; Trodon; Doreta® (u kombinaciji sa paracetamolom); Doreta® SR (u kombinaciji sa paracetamolom); Zaracet® (u kombinaciji sa paracetamolom) |
Primeri popunjavanja uzroka zavisnosti
Pitanja o primarnim i sporednim uzrocima zavisnosti se odnose samo na uzroke problema povezane sa trenutnom epizodom lečenja, a ne i na sve uzroke zavisnosti koje je klijent ikada koristio.
Podaci o uzrocima zavisnosti koje je klijent nekada koristio, a koji su možda čak i izazivali problem, ne unose se, osim ukoliko se ne mogu uzročno-posledično dovesti u vezu sa trenutnom epizodom lečenja u određenom centru. Mišljenjа klijenta i zaposlenih lica u centru se mogu razlikovati. Anketar iz centra unosi podatke u prijavu na osnovu svog suda, uzimajući u obzir mišljenje klijenta. Treba voditi računa o tome da klijenti pojedine vrste zavisnosti svrstavaju u samolečenje. Takođe, treba uzeti u obzir svedočenje pratilaca, članova porodice, bliskih lica koja uočavaju probleme izazvane zavisnošću, a koje klijent negira.
U unošenju podataka treba biti detaljan i precizan, što posebno važi za klijente koji su započeli supstitucionu terapiju.
Kao deo lečenja ne navode se supstance koje se koriste na propisani način. Klijent može razviti zavisnost od lekova. U ovim slučajevima je potrebno proceniti da li postoji odstupanje od propisane terapije, što implicira postojanje zavisnosti. Isti princip važi i u slučaju korišćenja lekova koji se propisuju u ovoj epizodi lečenja, jer klijent može imati zavisnost od iste supstance koju koristi suprotno od propisanog protokola.
Primer 1. Korišćenje supstanci tokom proteklih 30 dana
Opis: Klijent započinje lečenje. U poslednjih 30 dana je koristio različite supstance. Klijent smatra kako je amfetamin uzrokovao najviše problema.
| Uzrok zavisnosti | Naziv | Uobičajen način uzimanja | Učestalost uzimanja (poslednjih 30 dana) |
| Primarni | Amfetamin | Injektiranjem | 4–6 dana sedmično |
| Sporedni 1 | Buprenorfin | ||
| Sporedni 2 | Tramadol | ||
| Sporedni 3 |
Primer 2. Klijent je koristio različite supstance u prošlosti i u poslednjih 30 dana
Opis: Klijent započinje lečenje. U poslednjih 30 dana je koristio različite supstance. Amfetamin je koristio u prošlosti, ali ga nije korisio u proteklih 30 dana. Klijent smatra da mu alkohol trenutno prouzrokuje najviše problema. Povremeno koristi i kanabis. Zaposleni u centru smatra da je amfetamin odgovoran za deo trenutno prisutnih problema.
| Uzrok zavisnosti | Naziv | Uobičajen način uzimanja | Učestalost uzimanja (poslednjih 30 dana) |
| Primarni | Alkohol | Jelom/pićem | Svakodnevno |
| Sporedni 1 | Marihuana | ||
| Sporedni 2 | Amfetamin | ||
| Sporedni 3 |
Primer 3a. Klijent koji započinje lečenje
Opis: Klijent započinje lečenje izazvano korišćenjem benzodiazepina i povremenim korišćenjem alkohola. Nekada je koristio amfetamine, ali ih ne koristi u poslednjih nekoliko meseci.
| Uzrok zavisnosti | Naziv | Uobičajen način uzimanja | Učestalost uzimanja (poslednjih 30 dana) |
| Primarni | Benzodiazepini | Jelom/pićem | Svakodnevno |
| Sporedni 1 | Alkohol | ||
| Sporedni 2 | Amfetamin | ||
| Sporedni 3 |
Primer 3b. Klijent nastavlja lečenje u sledećoj kalendarskoj godini
Opis: Klijent iz primera 3a nastavlja lečenje u istom centru sledeće godine. Korišćenje benzodiazepina i alkohola se nastavlja. Zaposleni u centru smatra da amfetamin više ne uzrokuje probleme, jer se ne koristi duže od godinu dana.
| Uzrok zavisnosti | Naziv | Uobičajen način uzimanja | Učestalost uzimanja (poslednjih 30 dana) |
| Primarni | Benzodiazepini | Jelom/pićem | Svakodnevno |
| Sporedni 1 | Alkohol | ||
| Sporedni 2 | |||
| Sporedni 3 |
Primer 3c. Klijent nastavlja lečenje i postepeno se smanjuje korišćenje supstanci
Opis: Klijent iz primera 3b nastavlja lečenje u istom centru. Klijent ne koristi benzodiazepine niti alkohol. Ima povremene simptome alkoholne apstinencije.
| Uzrok zavisnosti | Naziv | Uobičajen način uzimanja | Učestalost uzimanja (poslednjih 30 dana) |
| Primarni | Benzodiazepini | Jelom/pićem | Ne koristi u poslednjih 30 dana |
| Sporedni 1 | Alkohol | ||
| Sporedni 2 | |||
| Sporedni 3 |
Primer 3d. Klijent nastavlja lečenje i ne koristi supstance
Opis: Klijent iz primera 3c nastavlja lečenje u istom centru. Povremeno posećuje centar s ciljem prevencije recidiva. Klijent ne koristi supstance koje mogu izazvati zavisnost.
| Uzrok zavisnosti | Naziv | Uobičajen način uzimanja | Učestalost uzimanja (poslednjih 30 dana) |
| Primarni | Benzodiazepini | Jelom/pićem | Ne koristi u poslednjih 30 dana |
| Sporedni 1 | |||
| Sporedni 2 | |||
| Sporedni 3 |
Primer 4. Klijent je na supstitucionoj terapiji uz istovremeno korišćenje opioida i drugih supstanci
Opis: Klijent je na terapiji metadonom. Nastavlja da koristi različite opioide. Zaposleni u centru procenjuje da su od svih supstanci najproblematičniji benzodiazepini, koji se češće koriste, a zatim amfetamin. Da je zaposlenima u centru poznat specifični opioid (buprenorfin), on bi bio naveden kao „Sporedni 2” uzrok.
| Uzrok zavisnosti | Naziv | Uobičajen način uzimanja | Učestalost uzimanja (poslednjih 30 dana) |
| Primarni | Benzodiazepini | Jelom/pićem | 4-6 dana sedmično |
| Sporedni 1 | Amfetamin | ||
| Sporedni 2 | Opioidi, bez detaljnih informacija | ||
| Sporedni 3 |
Primer 5. Klijent je na supstitucionoj terapiji uz istovremeno korišćenje opioida i drugih supstanci
Opis: Klijent na supstitucionoj terapiji zbog prethodnog korišćenja opioida. Povremeno koristi benzodiazepine i kanabis. Nema tragova korišćenja opioida.
| Uzrok zavisnosti | Naziv | Uobičajen način uzimanja | Učestalost uzimanja (poslednjih 30 dana) |
| Primarni | Benzodiazepini | Jelom/pićem | 4-6 dana sedmično |
| Sporedni 1 | Kanabis | ||
| Sporedni 2 | Opioidi, bez detaljnih informacija | ||
| Sporedni 3 |
Primer 6. Klijent je na supstitucionoj terapiji bez korišćenja supstanci
Opis: Klijent je na supstitucionoj terapiji. Terapija je započeta zbog zloupotrebe buprenorfina. Nema tragova zloupotrebe buprenorfina u poslednjih 30 dana.
| Uzrok zavisnosti | Naziv | Uobičajen način uzimanja | Učestalost uzimanja (poslednjih 30 dana) |
| Primarni | Buprenorfin | Injektiranjem | Ne koristi u poslednjih 30 dana |
| Sporedni 1 | |||
| Sporedni 2 | |||
| Sporedni 3 |
Primer 7. Klijent je na supstitucionoj terapiji uz korišćenje više različitih opioida
Opis: Klijent je na supstitucionoj terapiji. Istovremeno koristi različite opioide. Klijent ne može pružiti detaljnije informacije o vrsti supstanci.
| Uzrok zavisnosti | Naziv | Uobičajen način uzimanja | Učestalost uzimanja (poslednjih 30 dana) |
| Primarni | Opioidi, bez detaljnih informacija | Jelom/ pićem | 4-6 puta sedmično |
| Sporedni 1 | |||
| Sporedni 2 | |||
| Sporedni 3 |